صنعت خودروی ایران رکورددار ارزبری و سربار اقتصاد
فهرست مطالب:
به گزارش مجله ماشین، بررسی‌های اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس پرده از واقعیتی تلخ برداشت: صنعت خودروی ایران با وابستگی شدید به واردات، در صدر فهرست صنایع از لحاظ «ارزبری کوتاه‌مدت» قرار دارد و عملاً به یک مونتاژکار وابسته تبدیل شده است. این گزارش نشان می‌دهد که این صنعت نه‌تنها ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور ندارد، بلکه به دلیل ضعف داخلی و محدودیت‌های صادراتی، به یکی از آسیب‌پذیرترین بخش‌ها در برابر نوسانات ارزی و تحریم‌ها تبدیل شده است.
گزارش پژوهشی مجلس، به دو نوع ارزبری کوتاه‌مدت و بلندمدت در صنایع اشاره می‌کند. ارزبری کوتاه‌مدت به وابستگی به واردات مواد اولیه و قطعات واسطه‌ای اشاره دارد که در فرآیند تولید به سرعت مصرف می‌شوند، و هرگونه اختلال در تأمین آن‌ها می‌تواند تولید را متوقف کند. ارزبری بلندمدت نیز به واردات تجهیزات و فناوری‌های تولید مربوط می‌شود که وابستگی خارجی را در بلندمدت تثبیت می‌کنند.
صنعت خودروی ایران از هر دو جهت آسیب‌پذیر است. از یک سو، برای مونتاژ و تولید به واردات گسترده قطعات موتوری، سیستم‌های الکترونیکی و ورق‌های فولادی خاص وابسته است که آن را در معرض ارزبری کوتاه‌مدت قرار می‌دهد. از سوی دیگر، تجهیزات پیشرفته خطوط تولید و ربات‌های صنعتی نیز عمدتاً وارداتی هستند که وابستگی بلندمدت را شکل می‌دهد. این ترکیب باعث شده تا صنعت خودروی کشور، با وجود سهم بالا در مصرف ارز، ارزآوری بسیار ناچیزی داشته باشد.
چرا صنعت خودروی ایران مصرف‌کننده ارز است، نه مولد آن؟
این گزارش به صراحت نشان می‌دهد که صنعت خودروی کشور به جای تولیدکننده، یک مونتاژکار وابسته است. آمارها نیز این موضوع را تأیید می‌کنند؛ در سال ۱۴۰۳، حدود ۲.۱ میلیارد دلار ارز به مونتاژ خودرو اختصاص یافته، در حالی که واردات خودروی کامل (که همواره مطالبه مردم بوده) تنها ۱.۶ میلیارد دلار ارز نیاز داشته است.
دلایل این وابستگی عمیق را می‌توان در چند عامل کلیدی جستجو کرد:
- ضعف قطعه‌سازان داخلی: به دلیل انحصار در بازار و فقدان رقابت، قطعه‌سازان انگیزه‌ای برای به‌روزرسانی فناوری و ارتقاء کیفیت نداشته‌اند. آن‌ها سال‌ها به تولید قطعات محصولات قدیمی مشغول بوده‌اند و اکنون توان تولید قطعات خودروهای جدید را ندارند.
- سیاست‌های حمایتی نادرست: سازوکارهای حمایتی به جای تقویت بهره‌وری و بومی‌سازی، با ایجاد انحصار، انگیزه‌ها را از بین برده است.
بحران تراز ارزی و ضرورت تغییر رویکرد
آمار منتشرشده توسط مرکز پژوهش‌ها بسیار نگران‌کننده است:
- سهم صادرات از تولید داخلی: ۰.۹ درصد. این رقم ناچیز نشان می‌دهد که تولیدات داخلی خودرو و قطعات، عملاً توان رقابت در بازارهای جهانی و ارزآوری را ندارند.
- سهم واردات واسطه‌ای: ۲۳.۲ درصد. به این معنی که تقریباً یک‌چهارم نیاز صنعت برای تولید از طریق واردات و با استفاده از ارز تأمین می‌شود.
- خالص ارزآوری: منفی ۲۲.۳ درصد. این آمار به صراحت نشان می‌دهد که میزان ارزی که این صنعت مصرف می‌کند، به‌مراتب بیشتر از ارزی است که از طریق صادرات به دست می‌آورد. به عبارت ساده، صنعت خودروی ایران به جای کمک به تراز ارزی کشور، بار سنگینی بر دوش آن است.
